หน่วยที่ 3 ความหมายของบุคลิกภาพ

บุคลิกภาพ  คือ  ลักษณะส่วนรวมของแต่ละบุคคล ซึ่งมีความเป็นเอกภาพ  ทำให้บุคคลแตกต่างกันในด้านต่างๆ  ได้แก่  ร่างกาย  จิตใจ  สติปัญญา  ทัศนคติ  ความสามารถ  เป็นต้น

ความสำคัญของบุคลิกภาพ

กันยา  สุวรรณแสง กล่าวว่า  บุคลิกภาพมีความสำคัญต่อการดำเนินชีวิตในด้านต่างๆดังต่อไปนี้

1.  ความมั่นใจ ผู้ที่มีบุคลิกภาพดี  ย่อมมีความภาคภูมิใจ และมีความมั่นใจในการแสดงออกสร้างความเชื่อถือ และไว้วางใจ ให้แก่ผู้อื่นได้

2.  การคาดหมายพฤติกรรม  เมื่อเกิดความรู้ความเข้าใจในบุคลิกภาพของบุคคลแล้ว  ทำให้สามารถวิเคราะห์พฤติกรรมของบุคคลในสถานการณ์ต่างๆ 

3.  การยอมรับความแตกต่างระหว่างบุคคล  ทำให้เกิดความเข้าใจในลักษณะบุคลิกภาพของแต่ละบุคคล  ทำให้เกิดการปรับตัว เรียนรู้ที่จะสร้างความสัมพันธ์อันดีต่อกันในสังคม

4.  การตระหนักในเอกลักษณ์ของบุคคล บุคลิกภาพของบุคคลเป็นลักษณะเฉพาะตนทำให้คนเรามีความแตกต่างกัน  เอกลักษณ์ในบางลักษณะเป็นสิ่งที่ดีงาม  เป็นแบบอย่างหรือแนวทางแก่บุคคลอื่นๆ

5.  การปรับตัวให้เข้ากับผู้อื่น  เมื่อรับรู้บุคลิกภาพของบุคคลอื่น  มนุษย์สามารถเปลี่ยนแปลงตนเองให้เข้ากับสภาพแวดล้อม  หรือบุคคล เพื่อบรรลุถึงความต้องการต่างๆ  ของตนเอง

6.  ความสำเร็จ การเป็นผู้ที่มีบุคลิกภาพดี  ย่อมทำให้มีโอกาสที่ดี  ทำให้ชีวิตมีความก้าวหน้าประสบความสำเร็จในการทำงาน  เพราะจะทำให้ผู้ที่ร่วมงานเกิดความเชื่อถือศรัทธา

7.  การยอมรับของกลุ่ม  ผู้ที่มีบุคลิกภาพดีย่อมเป็นที่ยอมรับของบุคคลทั่วไป  สามารถสร้างความรักใคร่ชอบพอและความไว้วางใจของกลุ่มได้

องค์ประกอบของบุคลิกภาพ  จะประกอบด้วยลักษณะที่สำคัญ  4  ประการ  ดังนี้

1.  ลักษณะทางกาย  หมายถึงรูปร่างหน้าตา สัดส่วน  ผิวพรรณ  การสนทนา

2.  ลักษณะทางใจ หมายถึง  ความคิด  ทัศนคติ ความรู้สึก

3.  ลักษณะทางสังคม  หมายถึง  ความสามรถในการปรับตัวเข้ากับบุคคลอื่นและสิ่งแวดล้อม การให้ความช่วยเหลือร่วมมือกับผู้อื่น 

4.  ลักษณะทางอารมณ์  หมายถึง  ความสามารถที่จะควบคุมอารมณ์ ความรู้สึกต่างๆ ของแต่ละบุคคล

 ประเภทของบุคลิกภาพ  โดยทั่วไปแบ่งได้เป็น  2  ประเภท

1.  บุคลิกภาพภายนอก ได้แก่  รูปร่างหน้าตา  การแต่งกาย  การวางตัว การพูด

2.  บุคลิกภาพภายใน  เป็นความรู้สึกภายในตัวของบุคคลที่สังเกตได้ยาก

ทฤษฎีบุคลิกภาพ

1.  ซิกมันด์  ฟรอย  นักจิตวิทยาผู้สร้างทฤษฏีจิตวิเคราะห์  เชื่อว่าบุคลิกภาพเป็นผลจากความสัมพันธ์ระหว่าง

                1.1  ระบบพลังงานทางจิต  ซึ่งเป็นแรงขับตามธรรมที่มีอยู่ในตัวมนุษย์แรงขับเป็นพลังผลักดันให้มนุษย์แสดงพฤติกรรมต่างๆ  ออกมาเพื่อสนองความต้องการเป็นการลดความเครียดที่มีอยู่หรือเป็นการผ่อนคลาย  แรงขับของมนุษย์มี  3  ประเภท  คือ  แรงขับที่ดำรงชีวิตอยู่  แรงขับที่จะทำลาย  และแรงขับทางเพศ

                1.2  ความสามารถทางสมอง  แบ่งออกเป็นจิตสำนึก คือ  ความสามรถทางสมองที่แสดงพฤติกรรมขณะที่บุคคลรู้สึกตัวอยู่  จิตใต้สำนึก  คือ ความสามารถทางสมองที่แสดงเป็นความดี ความคิด ความรู้สึก  จิตสำนึกและจิตใต้สำนึกมีความเกี่ยวข้องกับบุคลิกภาพของบุคคล

โครงสร้างของบุคลิกภาพ

โครงสร้างทางบุคลิกภาพประกอบด้วยการทำงานในส่วนต่างๆ ขององค์ประกอบ  3  ประเภท ดังนี้

1.  อิด  (Id) คือ ส่วนที่เป็นสัญชาตญาณของมนุษย์   เป็นแรงกระตุ้นทางชีวภาพหรือแรงขับ  ทำให้เกิดความต้องการ  เช่น  ความหิว  ความกระหาย  ความต้องการอื่นๆ อิดได้รับการถ่ายทอดมาจากพันธุกรรม  อยู่ในระดับจิตใต้สำนึก

2.  อีโก ( Ego)  เป็นส่วนที่ทำหน้าที่แสดงออกทางบุคลิกภาพ โดยการชี้นำและควบคุมบุคลิกภาพ ตามความเป็นจริงและตามหลักเหตุผล

3.  ซูเปอร์อีโก (Super Ego)  เป็นส่วนของ ศีลธรรม  จริยธรรม เกิดจากประสบการณ์การอบรมสั่งสอนจากครอบครัว

พัฒนาการของมนุษย์

นอกจากนี้  Sigmund  Freud ได้ศึกษาถึงขั้นตอนในการพัฒนาบุคลิกภาพของมนุษย์ไว้  5  ระยะ ดังนี้

1.  ระยะความสุขทางปาก  จะเกิดขึ้นในช่วงหนึ่งขวบปีแรก  เด็กจะมีความสุขในกิจกรรมทางปาก  เช่น  การดูดนม  การดูดนิ้วมือ  การอมมือ ผู้ที่มีพัฒนาการขั้นนี้ไม่สมบูรณ์ เมื่อเติบโตเป็นผู้ใหญ่ยังตอบสนองความสุขทางปากอยู่

2.  ระยะความสุขทางการถ่าย  จะอยู่ในช่วงอายุ  2-3  ขวบ เด็กจะมีความสุขกับการขับถ่าย โดยบางครั้งจะไม่เป็นที่และเป็นเวลาซึ่งผู้ใหญ่ต้องคอยให้การสั่งสอนและแนะนำอย่างค่อยเป็นค่อยไป

3.  ระยะความสุขทางอวัยวะเพศ จะอยู่ในช่วงอายุ  3-5  ขวบ เด็กจะมุ่งสนใจในอวัยวะเพศของตน มีความสุขกับการได้จับได้คลำมีการเลียนแบบบทบาททางเพศจากผู้ใหญ่ที่ตนเองใกล้ชิด

4.  ระยะความสุขจากสิ่งแวดล้อมรอบตัว  จะอยู่ในช่วง  6.13  ปี  เป็นระยะที่เด็กมีการเรียนรู้จากโลกภายนอก

5.  ระยะความสุขจากความพอใจในเพศตรงข้าม  จะอยู่ในช่วง 13-20 ปี เป็นช่วงของการเป็นวัยรุ่นซึ่งมีการเปลี่ยนแปลงทางด้านจิตใจ  และอารมณ์

2.  คาร์ลา  โรเจอร์ส  นักจิตวิทยาชาวอเมริกัน  กล่าวว่า  โครงสร้างทางบุคลิกภาพมีองค์ประกอบ  3  ประการคือ

                2.1  อินทรีย์  หมายถึง  ส่วนรวมทั้งหมดของบุคคล  ได้แก่ ร่างกาย  ความคิด  และความรู้สึก

                2.2  มวลประสบการณ์  หมายถึง  ประสบการณ์ของบุคคลซึ่งมีการเปลี่ยนแปลงไปตามสภาพแวดล้อม

                     ตลอดเวลา

                2.3  ตน  เป็นลักษณะของบุคคล  ตนเป็นศูนย์กลางของโครงสร้างทางบุคลิกภาพ

3.  อีริค  เบิร์น  นักจิตวิทยาผู้คิดค้นทฤษฏีวิเคราะห์สัมพันธภาพระหว่างบุคคล

โครงสร้างของบุคลิกภาพ

                บุคลิกภาพของบุคคลแบ่งได้  3 ส่วน คือ  บุคลิกภาพแบบพ่อแม่  บุคลิกภาพแบบผู้ใหญ่    และบุคลิกภาพแบบเด็ก  ในบุคคลแต่ละคนจะประกอบด้วยบุคลิกภาพทั้งสามส่วนประกอบกัน

                3.1 บุคลิกภาพแบบพ่อแม่  มีการแสดงพฤติกรรมในลักษณะที่เป็นการสั่งสอน  ว่ากล่าวตักเตือน  ให้ความเอาใจใส่  ห่วงใย ให้กำลังใจ  สภาวะความเป็นพ่อแม่ แบ่งได้อีก  2  ประเภท

                                3.1.1  บุคลิกภาพลักษณะพ่อแม่แบบวิพากษ์วิจารณ์  หรือเรียกย่อว่า  CP  บุคลิกภาพในส่วนนี้มีลักษณะเสมือนเป็นพ่อแม่ที่มักประเมิน  และวิจารณ์การกระทำของลูกใช้อำนาจออกคำสั่ง ควบคุมอบรมสั่งสอน

                                3.1.2  บุคลิกภาพลักษณะพ่อแม่ช่วยเหลือเอาใจใส่  เรียกย่อๆว่า NP เป็นสภาวะที่บุคคลมีพฤติกรรมเสมือนพ่อแม่ในส่วนที่เป็นความรัก  คอยปกป้องคุ้มครอง  เอื้ออาทร

                3.2  บุคลิกภาพแบบผู้ใหญ่  คือ บุคลิกภาพในส่วนที่เป็นเหตุผล  ใช้ความคิดและข้อเท็จจริงตัดสินใจ

                3.3  บุคลิกภาพแบบเด็กเป็นบุคลิกภาพในส่วนที่เป็นอารมณ์  ความต้องการ  ความใฝ่ฝัน  ความร่าเริง สภาวะความเป็นเด็กแบ่งได้  2 ส่วน คือ 

                                3.3.1  บุคลิกภาพแบบเด็กที่ยอมตาม เรียกย่อๆ ว่า  AC  เป็นบุคลิกภาพที่ได้รับการเรียนรูในวัยเยาว์

                                3.3.2  บุคลิกภาพแบบเด็กอิสระ  เรียกย่อๆว่า FC  บุคลิกภาพลักษณะนี้สังเกตได้จากความมีชีวิตชีวา  สนุกสนานร่าเริง  ความกระตือรือร้น  อยากรู้อยากเห็น

4.  แอดเลอร์  กล่าวถึงทฤษฏีบุคลิกภาพว่ามนุษย์มีปมด้อยมาตั้งแต่เกิด  ดังนั้นมนุษย์จึงแสดงพฤติกรรมต่างๆ  เพื่อลบปมด้อย  โดยมีเป้าหมาย เพื่อพยายามปรับตัวให้เข้ากับสังคมและการได้มาซึ่งอำนาจ

                4.1  ลูกคนหัวปี มีความเป็นผู้นำสูง มีความรับผิดชอบ เป็นคนมุ่งมั่นค่อนข้างก้าวร้าว  ขี้อิจฉา

4.2  ลูกคนรอง  มีบุคลิกภาพสนุกสนาน  รื่นเริง  มีความรับผิดชอบ ไม่ชอบหรือไม่สนใจที่จะเป็นผู้นำ  ชอบแข่งขัน ค่อนข้างใจน้อย

4.3  ลูกคนสุดท้อง  มีบุคลิกภาพอ่อนไหวง่าย  ใจน้อยเนื่องจากคิดว่าตนเองเป็นศูนย์รวมแห่งความสนใจของคนในครอบครัว

4.4  ลูกโทน  มีความเชื่อมั่นในตนเอง  เอาแต่ใจแต่มีความรับผิดชอบน้อย มักขาดระเบียบวินัยตามใจตนเอง

5.  บุคลิกภาพตามแนวพุทธศาสนา

                เสถียรพงษ์  วรรณปก  กล่าวถึงบุคลิกภาพของมนุษย์ที่เรียกว่า  จริต  ก็คือแนวโน้มของคนที่แสดงออกมา

                5.1  ราคะจริต  เป็นบุคลิกภาพที่รักสวยรักงาม  ชอบการแต่งตัว  มักแต่งกายสะอาดเรียบร้อย  ประณีต

                5.2  โทสะจริต  มีบุคลิกภาพที่ประพฤติหรือแสดงออกด้วยความใจร้อน  หงุดหงิดง่าย  รีบร้อน  ตัดสินใจเร็ว

                5.3  โมหะจริต  บุคคลในกลุ่มนี้มักมีลักษณะง่วงเหงา  เซื่องซึม  เฉื่อยชา

                5.4  สัทธาจริต  (ศรัทธาจริต)  มีความประพฤติหนักไปทางมีจิตซาบซึ้ง  สามารถโน้มน้าวใจให้เชื่อได้ง่าย

                5.5  พุทธจริต  มีบุคลิกภาพชอบการคิด  พิจารณา ชอบแสวงหาความรู้

                5.6  วิตกจริต  เป็นบุคลิกภาพที่คิดมาก  ฟุ้งซ่าน  วิตกกังวล  หวั่นไหวได้ง่าย

ประเภทของลักษณะนิสัย  แบ่งได้  2  ประเภท

1.  ลักษณะนิสัยสามัญ  คือ ลักษณะนิสัยของกลุ่มคนในเชื้อชาติเดียวกัน  หรือลักษณะของกลุ่มชนตามสภาพภูมิศาสตร์  กลุ่มอาชีพที่มีลักษณะขนบธรรมเนียมที่เหมือนกันซึ่งจะมีภาพรวมของลักษณะส่วนหนึ่งที่คล้ายกัน

2.  ลักษณะนิสัยเฉพาะตัว  คือ ความเป็นเอกลักษณ์เฉพาะตัวซึ่งมีความสำคัญต่อพฤติกรรมของบุคคล  แบ่งได้ดังนี้

                2.1  ลักษณะนิสัยสำคัญ  เป็นลักษณ์ที่ปรากฏเด่นชัด มีความสำคัญและเป็นเอกลักษณ์ที่มีอิทธิพลต่อพฤติกรรมการแสดงออกของบุคคลเกือบทุกด้าน

                2.2  ลักษณะนิสัยร่วม  เป็นลักษณะนิสัยที่มีความมั่นคงอยู่ในบุคลิกภาพ  เช่น ความต้องการความสำเร็จ  ความทะเยอทะยานการได้รับการยอมรับนับถือ

                2.3  ลักษณะนิสัยทุติยภูมิ  เป็นลักษณะนิสัยในเชิงเจตคติ  ซึ่งเป็นความรู้สึกที่บุคคลมีต่อสิ่งหนึ่งสิ่งใดในลักษณะพึงพอใจ  ไม่พึงพอใจ

ความสัมพันธ์ระหว่างลักษณะนิสัยกับบุคลิกภาพ

ลักษณะนิสัย  คือ  การผสมผสานนิสัยต่างๆ  ตลอดจนความรู้สึกและอุดมคติ  ทำให้การปฏิบัติตนของบุคคลมีความมั่นคงและสามารถทำนายพฤติกรรมได้  ซึ่งเป็นลักษณะพิเศษชี้บ่งลักษณะนิสัย

บุคลิกภาพ  คือ  ลักษณะของพฤติกรรมทั้งภายนอกภายในที่บุคคลแสดงออก  ประกอบด้วยคุณลักษณะเฉพาะในหลายๆ ด้าน  ซึ่งเกิดจากการจัดระบบและผสมผสานเป็นรูแบบของบุคลิกภาพขึ้นมา

 การสร้างเสริมบุคลิกภาพ

                บุคลิกภาพ  นอกจากได้รับการถ่ายทอดทางพันธุกรรมได้แก่  ลักษณะทางร่างกาย และสติปัญญาแล้ว  ยังต้องอาศัยความสัมพันธ์ ประสบการณ์และปฏิกิริยาตอบโต้กับสิ่งแวดล้อม  แต่เกิดการเรียนรู้ตั้งแต่วัยทารกอันเป็นจุดเริ่มต้นของการเกิดบุคลิกภาพ โดยลักษณะของบุคลิกภาพจะเริ่มชัดขึ้นในช่วงวัยรุ่นและปรากฏเด่นชัดขึ้นในวัยผู้ใหญ่

 ปัจจัยที่มีอิทธิพลต่อการสร้างเสริมบุคลิกภาพ

1.  รูปแบบของบุคลิกภาพ  The  personality Pattern  ประกอบด้วย

                1.1  อัตตะมโนทัศน์   เป็นเจตคติ  ความเชื่อ  และความรู้สึกที่บุคคลมีต่อตนเอง  อันเนื่องมาจากการรับรู้ปฏิกิริยาของบุคคลอื่นที่แวดล้อม อัตตะมโนทัศน์เป็นตัวกำหนดพฤติกรรม

                1.2  ลักษณะนิสัย  คือลักษณะเฉพาะของพฤติกรรมของบุคคล  ซึ่งการแสดงพฤติกรรมของแต่ละคนจะมีจะมีลักษณะใกล้เคียงกับพฤติกรรมเดิมในสถานการณ์ที่คล้ายคลึงกันลักษณะนิสัยได้รับอิทธิพลจากอัตตะมโนทัศน์

                1.3  ปฏิสัมพันธ์ในสังคม  การรู้จักบทบาทและบุคลิกภาพของตนเองเริ่มต้นจากครอบครัวไปสู่สถานศึกษา  ที่มีอิทธิพลต่อการสร้างเสริมบุคลิกภาพ

2.  สัมพันธภาพในครอบครัว  การที่พ่อแม่  แสดงความรักต่อบุตรได้เหมาะสม มีความสม่ำเสมอ  มั่นคง  มีความเอาใจใส่

3.  ลักษณะที่ถ่ายทอดทางพันธุกรรม  ซึ่งมีอิทธิพลต่อคุณลักษณะทางกายภาพ  เช่น สีผิวความสูง  เชาวน์ปัญญา   ถ้าลักษณะที่ได้รับการถ่ายทอดจากพันธุกรรมเกิดความผิดปกติจากบุคคลทั่วๆไป  ทำให้เกิดผลเสียต่อบุคลิกภาพ  เกิดความไม่มั่นใจนำไปสู่พฤติกรรมความไม่เหมาะสม

การปรับปรุงบุคลิกภาพ

1.  การสำรวจตนเอง

                1.1  การวิเคราะห์ตนเอง  เพื่อค้นหาองค์ประกอบของลักษณะนิสัยและบุคลิกภาพของตนเองตามความเป็นจริง  ด้วยการวิเคราะห์ถึงความสัมพันธภาพกับบุคคลต่างๆ

                1.2  การรับฟังความคิดเห็นจากบุคคลอื่น เป็นการสำรวจตนเองเพื่อให้ได้ข้อมูลที่รอบด้านและถูกต้องเพียงพอในการปรับปรุงบุคลิกภาพ   บางครั้งด้วยความอคติ  อาจเกิดขึ้นได้กับบุคคลทุกคนเพราะบุคคลย่อมมีธรรมชาติในการรักและปกป้องตนเอง

2.  การรู้จักตนเอง  เมื่อได้ข้อมูลจากการสำรวจบุคลิกภาพของตนเองแล้ว  ควรประมวลสรุปบุคลิกภาพของตนเอง  3 ลักษณะ  คือ  ลักษณะนิสัย  บุคลิกภาพและบทบาทของตนเอง

3.  การปรับปรุงบุคลิกภาพและลักษณะนิสัย  การสำรวจตนเองทำให้เกิดการรู้จักตนเองเมื่อพบข้อบกพร่องก็ควรปรับปรุง

การพัฒนาบุคลิกภาพด้านการแต่งกาย

1.  การแต่งกายในโอกาสปกติ  ได้แก่  การแต่งกายไปทำงาน  หรือการทำกิจกรรมต่างๆเครื่องแต่งกายควรเหมาะสมกับลักษณะงาน เหมาะสมตามสภาพแวดล้อม

2.  การแต่งกายในโอกาสพิเศษ

                2.1  งานทั่วไป  อาจมีกำหนดการแต่งกายไว้ในบัตรเชิญด้วยคำว่า  Casusl Clress  หรือ งานทั่วไป  ได้แก่งานวันเกิด  งานทำบุญบ้าน  งานเลี้ยงต้อนรับ

                2.2  งานเลี้ยงตอนค่ำ  ควรแต่งกายด้วยความสุภาพ  หรูหรา  สุภาพบุรุษสวมเสื้อสูทและเสื้อเชิ้ตผูกเนกไท  สุภาพสตรีแต่งกายตามสมัยนิยม

                2.3  งานราตรีสโมสร  สุภาพบุรุษใส่ชุดสูทที่เรียกว่า Evening  Dress  Suit

                2.4  งานพิธีการ  เช่นงานพระราชพิธี  งานพระราชทานปริญญาบัตร  งานที่เป็นทางการต่างๆ  มักกำหนดการแต่งกาย  เช่นปกติขาว  ชุดสากล  ชุดไทยพระราชนิยม

                2.5  งานทำบุญในวัด  ควรแต่งกายสุภาพเรียบร้อยทั้งสุภาพบุรุษและสุภาพสตรี  สีของเสื้อผ้าและแบบไม่ฉูดฉีด  เหมาะสมกับงาน